9. Zrozumieć chorobę Fabry’ego – Wszystkie pytania

Czym jest choroba Fabry’ego?

Choroba Fabry’ego to rzadka, uwarunkowana genetycznie choroba dziedziczna, w której zmiana w chromosomie X, a dokładniej w genie GLA, skutkuje niedoborem określonego enzymu. Enzym ten to alfa-galaktozydaza A. W normalnych warunkach rozkłada on w komórkach różne substancje tłuszczowe, a dokładniej glikosfingolipidy. Mówiąc prościej, te glikosfingolipidy można sobie wyobrazić jako cząsteczki tłuszczu odkładające się w lizosomach różnych komórek organizmu, stąd też nazwa „lizosomalna choroba spichrzeniowa”. Lizosomy można określić jako system usuwania odpadów z organizmu. Jeśli działanie tego systemu usuwania odpadów zostanie zaburzone, w konsekwencji dochodzi do różnych dysfunkcji komórek i uszkodzeń narządów. To wszystko dzieje się w wielu różnych komórkach ciała i różnych narządach. Oznacza to, że choroba jest wielonarządowa, bardzo złożona i w wielu przypadkach jej przebieg znacznie różni się w zależności od pacjenta.

W jakim wieku pojawia się choroba Fabry’ego?

Jak już wspomniałem, choroba Fabry’ego jest chorobą genetyczną, zmiany w genie GLA są obecne od poczęcia. Objawy choroby mogą pojawić się i zostać wykryte już w dzieciństwie.

Należy jednak nadmienić, że przebieg choroby i jej objawy różnią się znacznie w zależności od pacjenta. Oznacza to, że przebieg choroby jest bardzo różnorodny.

Jak powszechna jest ta choroba?

Ze względu na różnorodne objawy choroby Fabry’ego diagnozowanie pacjentów nie jest łatwe. Oznacza to, że z pewnością u bardzo wielu osób choroba pozostaje nierozpoznana. Ponadto stwierdzenie zmiany w genie GLA podczas np. badań przesiewowych noworodków nie daje pewności, że choroba na pewno się rozwinie. Dlatego nie jest tak łatwo podać liczby dotyczące choroby Fabry’ego. Przyjmuje się, że częstość występowania choroby Fabry’ego wynosi od około 1:40 000 do 1:117 000. Jak już mówiłem, liczba nierozpoznanych przypadków jest bardzo duża, a stopień nasilenia choroby jest bardzo zróżnicowany.

Ponadto częstość występowania tego schorzenia w poszczególnych grupach pacjentów również znacznie się różni. Na przykład, jeśli szuka się choroby Fabry’ego u pacjentów dializowanych, pacjentów z przerostem mięśnia sercowego lub pacjentów po udarach, częstość występowania jest znacznie wyższa.

Kliknij tutaj, aby obejrzeć wywiad wideo: „W kilku prostych słowach o chorobie Fabry’ego“

Jakie są typowe objawy choroby Fabry’ego i czym różnią się u mężczyzn i kobiet?

Choroba Fabry’ego, jak już kilkakrotnie wspomniano, jest bardzo złożoną chorobą. Objawy są bardzo różnorodne i mogą pojawiać się w różnych fazach życia. Niektóre objawy mogą występować już w dzieciństwie. Ale nie musi tak być w przypadku każdego pacjenta.

Są to na przykład:

– bóle dłoni i stóp, które nasilają się w przypadku gorączki, zimna i gorąca.
– zmniejszona zdolność do pocenia się.
– objawy oczne, tzw. keratopatia wirowata, czyli zmiany rogówki, które może wykryć okulista.
– małe czerwono-fioletowe kropki na skórze, zwane angiokeratomą (rogowcem krwawym), które można znaleźć na tułowiu, a czasami w okolicy bikini.

W miarę postępu choroby u pacjentów może dojść do zajęcia różnych narządów:

– nerek ze zwiększonym wydalaniem białka z moczem. Z czasem może dojść do rozwoju niewydolność nerek.
– serca z przerostem mięśnia sercowego. Mogą również wystąpić zaburzenia rytmu serca i objawy zajęcia serca, takie jak duszność i ból w klatce piersiowej.
– udary mózgu w młodym wieku,
– dolegliwości ze strony żołądka i jelit, które czasami zgłaszane są również w dzieciństwie. Niestety ze względu na swoją charakterystykę objawy te są bardzo niespecyficzne i rzadko prowadzą do prawidłowego rozpoznania.

Ze względu na podłoże genetyczne związane z chromosomem X przebieg choroby może być bardzo różny u mężczyzn i kobiet. W zasadzie uważa się, że kobiety są zazwyczaj w mniejszym stopniu dotknięte chorobą lub w ogóle nie dochodzi do jej rozwoju. Prawda jest jednak taka, że mogą one chorować w takim samym stopniu jak mężczyźni.

Jakie objawy mogą wystąpić w miarę postępu choroby?

Z grubsza można wyróżnić dwa przebiegi lub warianty choroby Fabry’ego: tzw. wariant klasyczny, w którym objawy pojawiają się już w dzieciństwie, oraz tzw. wariant o późnym początku, w którym objawy pojawiają się dopiero w późniejszym wieku i dotyczą w przeważającym stopniu jednego narządu.

W wariancie klasycznym zajęcie nerek może nasilać się wraz z wiekiem. Zajęcie serca może w niektórych przypadkach wystąpić także w wariancie o późnym początku i może również postępować wraz z wiekiem.

Może też dojść do niewydolność serca. Duszność i obrzęki nóg, czyli gromadzenie się płynu w nogach, mogą wystąpić lub nasilić się w miarę postępu choroby. Niektórzy pacjenci zgłaszają niedosłuch lub szumy uszne. I choć już o tym wspominałem, należy jeszcze raz podkreślić, że przebieg choroby jest bardzo indywidualny i powinien być regularnie poddawany ponownej ocenie.

W przypadku wystąpienia jakich objawów należy zwrócić się po poradę lekarską?

W przypadku choroby Fabry’ego to właśnie zespół objawów powinien z jednej strony naprowadzić lekarza na podejrzenie rozpoznania, a z drugiej strony może zmotywować pacjenta do aktywnego dopytywania o chorobę.

Na przykład, jeśli ból w dłoniach i stopach pojawia się od dzieciństwa. Albo gdy
pacjent zauważa na skórze czerwonawo-fioletowe kropki i/lubzgłasza, że ​​ma zmniejszoną potliwość, oraz gdy dolegliwości ze strony żołądka i jelit występują od dłuższego czasu, nawet od dzieciństwa. A także w sytuacji gdy  lekarz stwierdził niewydolność nerek i/lub pogrubienie mięśnia sercowego. Wówczas można by zadać pytanie: czy jest to choroba Fabry’ego?

Ponadto ważne jest, aby wziąć pod uwagę chorobę Fabry’ego, jeśli znany jest wywiad rodziny. Niestety, choć my, lekarze, przywiązujemy dużą wagę do wywiadu rodzinnego, często zdarza się, że nie wszyscy członkowie rodziny wiedzą o diagnozie swoich krewnych i dlatego czasami nie poddają się badaniom.

Kliknij tutaj, aby obejrzeć wywiad wideo: „Objawy choroby Fabry’ego“

Jakie są możliwe przyczyny choroby?

Przyczyną choroby Fabry’ego jest zmiana genetyczna w genie GLA na chromosomie X występująca od poczęcia.

Czy choroba Fabry’ego jest zaraźliwa?

Choroba Fabry’ego nie jest zaraźliwa. Należy jednak mieć na uwadze możliwość przekazania jej potomkom. Oznacza to, że wariant genetyczny jest również przekazywany potomstwu poprzez chromosom X.

Czy istnieją czynniki zwiększające ryzyko rozwoju choroby Fabry’ego?

Istnieje ponad 1 000 różnych wariantów genetycznych genu GLA, które charakteryzują się bardzo różną ekspresją. Niektóre z nich w ogóle nie mają związku z chorobą i choroba Fabry’ego nigdy się nie rozwinie. Niektóre jednak są wyraźnie związane z tzw. wariantem klasycznym, co oznacza, że może wystąpić pełnoobjawowy przebieg choroby Fabry’ego. Niektóre z nich to tak zwane warianty o późnym początku. Oznacza to, że choroba pojawia się dopiero w późniejszym wieku i czasami dotyczy tylko jednego narządu.

Czynnikiem, który zwykle prowadzi do większego nasilenia choroby, jest płeć męska. Jednak choroba może mieć równie ciężki przebieg u kobiet.

Kliknij tutaj, aby obejrzeć wywiad wideo: „Przyczyny i czynniki ryzyka choroby Fabry’ego“

Z jakim specjalistą należy się skontaktować, jeśli podejrzewam chorobę Fabry’ego?

Chorobę Fabry’ego leczy się na ogół w sposób interdyscyplinarny, co oznacza, że ​​zajmują się nią lekarze różnych specjalności. W opiekę zaangażowani są lekarze z zakresu neurologii, pediatrii, nefrologii (czyli lekarze specjalizujący się w chorobach nerek), kardiologii (czyli lekarze specjalizujący się w chorobach serca). Jednak wstępną diagnostykę może rozpocząć w zasadzie każdy lekarz. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowych wyników lub niejasności należy udać się do specjalistycznego ośrodka, np. takiego jak Szpital Ogólny w Wiedniu. W Polsce listę ośrodków zajmujących się chorobą Fabry’ego można znaleźć na stronie internetowej Stowarzyszenia Rodzin z Chorobą Fabry’ego (www.fabry.org.pl)

Jakie pytania zadawać lekarzowi?

Pacjenci, którzy podejrzewają chorobę Fabry’ego lub którą u nich zdiagnozowano, mogą oczywiście zadawać lekarzom wszelkie pytania. Można wówczas wymienić objawy lub stwierdzone zmiany narządowe. Oczywiście, po postawieniu diagnozy, dla pacjenta ważne jest, aby zadawać wszelkie pytania, które są dla niego istotne, dotyczące przebiegu choroby, leczenia, ale też znaczenia choroby dla potomstwa, dla dzieci. 

Jakie pytania może zadać mi lekarz?

W przypadku podejrzenia choroby Fabry’ego lekarz zapyta pacjenta, czy choroba ta występuje w rodzinie, czy została już u kogoś zdiagnozowana, czy występują różne choroby współistniejące, jakie czynniki ryzyka istnieją u pacjenta i pacjentów w ogóle, a potem oczywiście zapyta konkretnie o objawy i dotychczasowe wyniki badań dotyczące choroby Fabry’ego.

Oznacza to, że podczas tej rozmowy zostaną omówione wspomniane już objawy zmniejszonej potliwości, bóle rąk i stóp, dolegliwości ze strony żołądka i jelit, ale także dotychczasowe wyniki badań dotyczące niewydolności nerek, zwiększonego wydalania białka z moczem, pogrubienia mięśnia sercowego i udarów mózgu w młodym wieku.

Kliknij tutaj, aby obejrzeć wywiad wideo: „Konsultacja lekarska pacjenta z chorobą Fabry’ego“

Jakie badania wykonuje się w celu zdiagnozowania choroby Fabry’ego?

Diagnostyka choroby Fabry’ego polega przede wszystkim na pobraniu próbki krwi, analizie różnych markerów we krwi, mi np. oznaczeniu aktywności enzymu alfa-galaktozydazy A, którego aktywność w tej chorobie jest zazwyczaj obniżona.

Pomocne może być także oznaczenie stężenia Lyso-Gb3 we krwi, będącego jedną z tych specyficznych cząsteczek tłuszczu, których stężenie jest zazwyczaj podwyższone w chorobie Fabry’ego.

W wielu przypadkach, zwłaszcza u kobiet, ale także u mężczyzn z wariantem genetycznym o późnym początku, ostatecznie konieczne jest badanie genetyczne. Tę analizę genetyczną i jej znaczenie dla potomstwa należy omówić z pacjentem podczas konsultacji genetycznej. 

Czy istnieją choroby o podobnych objawach, które należy wykluczyć?

Ze względu na złożoność choroby Fabry’ego i zajęcie różnych narządów istnieje wiele diagnoz lub rozpoznań różnicowych, które można brać pod uwagę przed rozpoznaniem choroby Fabry’ego lub zwłaszcza po jej wykluczeniu.

Z jednej strony jest to przerost mięśnia sercowego, co wiąże się z innym rozpoznaniem różnicowym, takim jak amyloidoza czy kardiomiopatia przerostowa. Także niewydolność nerek, może mieć różne przyczyny – niektóre z nich występują znacznie częściej niż choroba Fabry’ego.
Udary mózgu, które często występują w chorobie Fabry’ego, mają odmienny profil przyczynowy niż np. występujące częściej choroby (np. migotanie przedsionków) które też, mogą prowadzić do udarów mózgu.
Ból i dolegliwości ze strony żołądka i jelit to bardzo niespecyficzne objawy, w przypadku których stawia się wiele rozpoznań różnicowych.
Szczególnie jeśli nie można zdiagnozować choroby Fabry’ego, w tym jeśli analiza genetyczna nie wskazuje na chorobę Fabry’ego, należy omówić z lekarzem inne możliwe diagnozy.

Kliknij tutaj, aby obejrzeć wywiad wideo: „Droga do rozpoznania choroby Fabry’ego“

Jak przebiega choroba Fabry’ego?

Przebieg choroby czasami różni się znacznie w zależności od pacjenta.

Możliwe jest, że wariant genu w ogóle nie doprowadzi do zajęcia żadnego narządu. Pacjenci mogą nie zauważyć przez całe życie żadnych objawów choroby lub nie zostaną one zdiagnozowane.
Może się zdarzyć, że rozwinie się klasyczny wariant choroby Fabry’ego, to znaczy, że​ wystąpi duża liczba wspomnianych już objawów i zajęcie wielu narządów.
Może się zdarzyć, że wystąpi wariant genu o późnym początku, co oznacza, że​ dopiero w średnim wieku pojawią się objawy lub zostanie stwierdzone zajęcie narządów.
Jak już wspomniano, różnice między mężczyznami i kobietami są tutaj również istotne.

Ogólnie rzecz biorąc w przypadku zdiagnozowanej choroby Fabry’ego bardzo ważne są regularne badania. Oznacza to, że jeśli pacjent dowie się o tej diagnozie, lekarz będzie umawiać pacjenta na regularne wizyty kontrolne w celu badania różnych układów i narządów.

Czy chorobę Fabry’ego można wyleczyć?

W chwili obecnej nie da się wyleczyć przyczyny choroby Fabry’ego, tzn. podłoża genetycznego, czyli zmiany genetycznej w genie GLA. Możemy jednak spowolnić postęp choroby i złagodzić objawy, stosując swoistą terapię i terapię wspomagającą zajętych chorobowo narządów.

Jak choroba Fabry’ego wpływa na długość życia?

Rokowanie i przebieg w chorobie Fabry’ego są, jak wspomniałem, sprawą bardzo indywidualną. Istnieją dane mówiące, że oczekiwana długość życia może zostać zmniejszona o 16 lat u mężczyzn i o 5 lat u kobiet. Jednakże, jak już powiedziałem, szacowanie prognozy jest kwestią bardzo zróżnicowaną w zależności od przypadku. Wiemy też, że dzięki swoistej terapii możemy zahamować postęp choroby i tym samym pomóc pacjentom.

Kliknij tutaj, aby obejrzeć wywiad wideo: „Przebieg i rokowanie w chorobie Fabry’ego“

Jak dziedziczona jest choroba Fabry’ego?

Choroba Fabry’ego jest chorobą sprzężoną z chromosomem X. Oznacza to, że ta zmiana genu na chromosomie X jest przekazywana wraz z tym chromosomem. Sposób dziedziczenia zależy więc od tego, czy choroba dotyczy matki czy ojca dziecka i jakiej płci jest dziecko.

Jeśli choroba dotyczy matki – a kobiety mają dwa chromosomy X – ryzyko odziedziczenia tej zmiany genetycznej u córek i synów wynosi 50:50.
Jeśli ojciec jest dotknięty chorobą – mężczyźni mają chromosom X i chromosom Y – wówczas zmiana genu na chromosomie X zostaje przekazana wszystkim córkom, ale nigdy synom, ponieważ dziedziczą oni od swoich ojców jedynie chromosom Y.

Czy pomimo choroby mogę mieć dzieci?

Pacjenci z chorobą Fabry’ego mogą mieć dzieci. Należy jednak wziąć pod uwagę ryzyko dziedziczenia i omówić je ze specjalistami w ramach poradnictwa genetycznego.

Czy choroba Fabry’ego wpływa na ciążę?

Dane dotyczące przebiegu ciąży u kobiet z chorobą Fabry’ego są ograniczone. Istnieją subtelne dowody z pojedynczych małych badań, że ryzyko powikłań niezagrażających życiu w okresie ciąży jest zwiększone. Jeśli pacjentka z chorobą Fabry’ego planuje zajść w ciążę lub jest w ciąży, powinna omówić tę kwestię z lekarzem. Lekarz będzie wtedy śledzić razem z pacjentką przebieg ciąży i zapewni pacjentce najlepszą możliwą opiekę w tym okresie.

Kliknij tutaj, aby obejrzeć wywiad wideo: „Planowanie rodziny w przypadku choroby Fabry’ego“